Chi tiết - Sở Tư pháp

Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; do nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân (Điều 2 Hiến pháp 2013). Nhân dân thể hiện quyền làm chủ của mình trong việc bỏ phiếu bầu ra người đại diện cho quyền lợi và ý chí của mình.  Bản chất dân chủ xã hội chủ nghĩa của Nhà nước thể hiện rất rõ ở chế định bầu cử mà cụ thể là các nguyên tắc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân.

Nguyên tắc bầu cử được hiến định tại Điều 7 Hiến pháp năm 2013 và quy định tại Điều 1 của Luật bầu cử Đại biểu Quốc hội và Đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015: “Việc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân được tiến hành theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín”.

Nguyên tắc phổ thông

Bầu cử phổ thông là một nguyên tắc cơ bản của chế độ bầu cử. Nội dung của nguyên tắc này là bảo đảm để mọi công dân không phân biệt dân tộc, nam, nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hoá, nghề nghiệp, thời hạn cư trú đến tuổi trưởng thành đều được trao quyền bầu cử và ứng cử để được bầu vào các cơ quan nhà nước. Cụ thể là tính đến ngày bầu cử được công bố, công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đủ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên đều có quyền ứng cử đại biểu Quốc hội, ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân theo quy định của pháp luật (trừ những người bị tước quyền bầu cử theo bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật hoặc người bị kết án tử hình đang trong thời gian chờ thi hành án, người đang chấp hành hình phạt tù mà không được hưởng án treo, người mất năng lực hành vi dân sự).

Nguyên tắc này đòi hỏi Nhà nước phải bảo đảm về mặt pháp lý để cuộc bầu cử thực sự trở thành một cuộc sinh hoạt chính trị rộng lớn, tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền bầu cử của mình, bảo đảm tính dân chủ, công khai và sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân trong bầu cử. Do đó pháp luật quy định ngày bầu cử phải là ngày chủ nhật, được Quốc hội ấn định và công bố chậm nhất là 115 ngày trước ngày diễn ra bầu cử, thời gian bỏ phiếu được quy định thống nhất trong cả nước từ 7 giờ sáng đến 7 giờ tối (trừ những trường hợp đặc biệt theo quy định của Luật) để toàn dân được biết và sắp xếp thời gian thực hiện quyền bầu cử. Bên cạnh đó, các tổ chức phụ trách bầu cử được thành lập công khai, có sự tham gia của đại diện các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và đoàn thể nhân dân. Danh sách cử tri được niêm yết công khai chậm nhất là 40 ngày trước ngày diễn ra bầu cử. Danh sách đại biểu ứng cử cũng được lập và niêm yết công khai chậm nhất là 20 ngày trước ngày diễn ra bầu cử để cử tri tìm hiểu và lựa chọn.

Nguyên tắc bình đẳng

Nguyên tắc bình đẳng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình bầu cử, từ khi lập danh sách cử tri cho đến khi xác định kết quả bầu cử. Nguyên tắc này nhằm bảo đảm để mọi công dân đều có cơ hội ngang nhau tham gia bầu cử và ứng cử; nghiêm cấm mọi sự phân biệt, kỳ thị dưới bất cứ hình thức nào. Nội dung của  nguyên tắc bình đẳng trong bầu cử được thể hiện ở những điểm sau:

Một là, mỗi công dân chỉ được ghi tên vào một danh sách cử tri ở nơi mình cư trú.

Hai là, mỗi người chỉ được ghi tên vào Danh sách những người ứng cử ở 01 đơn vị bầu cử đại biểu Quốc hội hoặc 01 đơn vị bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân thuộc 01 đơn vị hành chính ở cấp tương ứng.

Ba là, mỗi cử tri chỉ được bỏ 01 phiếu bầu đại biểu Quốc hội và 01 phiếu bầu đại biểu Hội đồng nhân dân ở mỗi cấp và giá trị phiếu bầu như nhau không phụ thuộc vào giới tính, địa vị xã hội, sắc tộc, tôn giáo ...

Ngoài ra, nguyên tắc bình đẳng còn thể hiện ở yêu cầu phải có sự phân bổ hợp lý cơ cấu, thành phần, số lượng người được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, số lượng đại biểu được bầu ở từng địa phương, để bảo đảm tiếng nói đại diện của các vùng, miền, địa phương, các tầng lớp xã hội; các dân tộc thiểu số và phụ nữ có tỷ lệ đại diện hợp lý trong Quốc hội, Hội đồng nhân dân.

Nguyên tắc trực tiếp

Nội dung của nguyên tắc bầu cử trực tiếp là đại biểu do nhân dân trực tiếp bầu ra mà không qua bất kỳ một khâu trung gian nào, bảo đảm cho cử tri thể hiện trung thực, khách quan ý chí và sự tín nhiệm đối với người được bầu. Qua đó bảo đảm bản chất dân chủ của bầu cử, tạo mối quan hệ gắn bó, trách nhiệm giữa đại biểu với cử tri. Đây là nguyên tắc rất quan trọng trong bầu cử thể hiện ở quy định cử tri phải trực tiếp đi bầu cử, tự bỏ lá phiếu của mình vào hòm phiếu để lựa chọn người đủ tín nhiệm vào cơ quan quyền lực nhà nước. Nguyên tắc này đòi hỏi cử tri không được nhờ người khác bầu hộ, bầu thay hoặc bầu bằng cách gửi thư. Trường hợp cử tri không thể tự viết được phiếu bầu thì nhờ người khác viết hộ, nhưng phải tự mình bỏ phiếu; người viết hộ phải bảo đảm bí mật phiếu bầu của cử tri. Trường hợp cử tri vì khuyết tật không tự bỏ phiếu được thì nhờ người khác bỏ phiếu vào hòm phiếu

Trong trường hợp cử tri ốm đau, già yếu, khuyết tật không thể đến phòng bỏ phiếu được thì Tổ bầu cử mang hòm phiếu phụ và phiếu bầu đến chỗ ở, chỗ điều trị của cử tri để cử tri nhận phiếu bầu và thực hiện việc bầu cử. Đối với cử tri là người đang bị tạm giam, người đang chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc mà trại tạm giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc không tổ chức khu vực bỏ phiếu riêng hoặc cử tri là người đang bị tạm giữ tại nhà tạm giữ thì Tổ bầu cử mang hòm phiếu phụ và phiếu bầu đến trại tạm giam, nhà tạm giữ, cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc để cử tri nhận phiếu bầu và thực hiện việc bầu cử. (Điều 69 Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân). 

Nguyên tắc bỏ phiếu kín

Lá phiếu của cử tri thể hiện quyền tự do ý chí của cử tri trong việc lựa chọn người mình tín nhiệm để bầu vào cơ quan quyền lực nhà nước. Do vậy, nguyên tắc bỏ phiếu kín có ý nghĩa bảo đảm cho cử tri đủ điều kiện thực hiện sự tự do lựa chọn đó mà không bị sự tác động, áp đặt từ bên ngoài. Quyền bỏ phiếu kín là tuyệt đối và không bị hạn chế dưới bất kỳ hình thức nào. Theo nguyên tắc này, cử tri bầu ai, không bầu ai đều được bảo đảm bí mật. Khi cử tri viết phiếu bầu, không ai được xem, kể cả thành viên Tổ bầu cử; không ai được biết và can thiệp vào việc viết phiếu bầu của cử tri. Cử tri viết phiếu bầu trong buồng kín và tự mình bỏ phiếu vào hòm phiếu.

Tóm lại, nguyên tắc bầu cử là những quan điểm cơ bản, có tính nền tảng của chế độ bầu cử, được thể hiện qua các quy định của pháp luật về bầu cử, có tính bắt buộc phải tuân thủ trong suốt quá trình tổ chức bầu cử. Thực hiện bầu cử theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín là một trong những yếu tố để cuộc bầu cử được tiến hành dân chủ và đúng pháp luật. Cử tri, các tổ chức phụ trách bầu cử, các cấp các ngành hữu quan cần tuân thủ tuyệt đối các nguyên tắc này để cuộc bầu cử đại biểu quốc hội khóa XV và đại biểu hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 ngày 23/5/2021 sắp tới được diễn ra dân chủ, an toàn, thực sự là ngày hội của toàn dân.