Chi tiết - Sở Tư pháp

.

                                                                  Người viết: ThS. Cao Thị Hà

                                                      Trường Chính trị Lê Duẩn

Gia đình là tế bào của xã hội. Xây dựng gia đình hạnh phúc chính là tạo nền tảng để xây dựng xã hội hạnh phúc. Công tác xây dựng gia đình vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển bền vững đất nước. Đảng và Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm tới việc phòng, chống bạo lực gia đình. Ngày 21 tháng 11 năm 2007, Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XII thông qua Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (sau đây gọi là Luật năm 2007) và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2008. Luật năm 2007 đã tạo chuyển biến tích cực về nhận thức trong phòng, chống bạo lực gia đình, góp phần bảo vệ người bị bạo lực gia đình, xử lý nghiêm minh các hành vi bạo lực gia đình trong xã hội.

Sau hơn 15 năm thi hành Luật năm 2007, mặc dù đạt được những kết quả quan trọng, song tình trạng bạo lực gia đình hiện vẫn là một vấn đề nhức  nhối ở nước ta. Nhiều hành vi bạo lực gia đình mới xuất hiện với mức độ gây hại nghiêm trọng, diễn biến phức tạp và tinh vi. Tình trạng này nếu không được giải quyết sẽ làm xói mòn các giá trị văn hoá, chuẩn mực, truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phá vỡ sự bền vững của gia đình.

Chỉ thị số 06-CT/TW ngày 24 tháng 6 năm 2021 của Ban Bí thư về "Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới" xác định: “Tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về gia đình theo hướng lấy hoạt động của gia đình làm trọng tâm, bảo đảm sự gắn kết xã hội và vai trò của gia đình. Các chính sách về gia đình phải hướng đến mục tiêu xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh,…” 

Để thể chế hóa kịp thời quan điểm của Đảng về phát triển gia đình hạnh phúc, bền vững, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới, khắc phục những bất cập của Luật năm 2007, ngày 14 tháng 11 năm 2022, kỳ họp thứ 4 Quốc hội khóa XV thông qua Luật phòng, chống bạo lực gia đình (sau đây gọi là Luật năm 2022). Luật này gồm 6 chương, 56 điều và có hiệu lực thi hành từ 1/7/2023.

So với Luật năm 2007, Luật năm 2022 có nhiều quy định mới thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc giải quyết vấn nạn bạo lực gia đình.

* Thứ nhất,  sửa đổi, bổ sung định nghĩa về bạo lực gia đình (Điều 2)

Khoản 2 Điều 1 Luật năm 2007 quy định: “2. Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình”. Thực tiễn thi hành cho thấy, định nghĩa này chưa bao quát hết các hình thức bạo lực gia đình, đặc biệt là chưa đề cập đến hình thức bạo lực tình dục, trong khi đó, hiện nay, hành vi này đang diễn ra ngày càng phổ biến ở nhiều nơi với tính chất và mức độ ngày càng nghiêm trọng. Luật về phòng chống bạo lực gia đình của nhiều quốc gia trên thế giới hiện nay đều xác định bạo lực tình dục là một trong các dạng thức của bạo lực gia đình. Vì vậy, Điều 2 Luật năm 2022 quy định: “1. Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, tình dục, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình”. Như vậy, khác với Luật năm 2007, Luật năm 2022 đã bổ sung hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại về tình dục với thành viên khác trong gia đình cũng là bạo lực gia đình. Việc bổ sung này nhằm bao quát đầy đủ các hình thức biểu hiện của bạo lực gia đình đồng thời làm cơ sở để xử phạt các chủ thể có hành vi bạo lực tình dục trong gia đình.

* Thứ hai, sửa đổi, bổ sung các hành vi bạo lực gia đình (Điều 3)

Điều 2 Luật năm 2007 quy định có 09 hành vi bị xem là bạo lực gia đình. Trong khi đó, trong xã hội có rất nhiều hành vi bạo lực gia đình khác với biểu hiện tinh vi, phức tạp, gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho nhiều cá nhân, gia đình và xã hội nhưng chưa được quy định trong Luật năm 2007, từ đó khiến cho việc nhận thức về bạo lực gia đình khác nhau ở các cấp, các ngành và người dân, dẫn đến những bất cập trong việc triển khai các biện pháp phòng, chống bạo lực gia đình. Để khắc phục hạn chế này, Luật năm 2022 có những quy định mới về các hành vi bạo lực gia đình. Cụ thể:

- Bổ sung  07 hành vi bạo lực gia đình (Điều 3 điểm c, d, đ, h, k, m, p):

+ Cưỡng ép chứng kiến bạo lực đối với người, con vật nhằm gây áp lực thường xuyên về tâm lý;

+ Bỏ mặc, không quan tâm; không nuôi dưỡng, chăm sóc thành viên gia đình là trẻ em, phụ nữ mang thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người cao tuổi, người khuyết tật, người không có khả năng tự chăm sóc; không giáo dục thành viên gia đình là trẻ em;

+ Kỳ thị, phân biệt đối xử về hình thể, giới, giới tính, năng lực của thành viên gia đình;

+ Tiết lộ hoặc phát tán thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình của thành viên gia đình nhằm xúc phạm danh dự, nhân phẩm;

+ Cưỡng ép trình diễn hành vi khiêu dâm; cưỡng ép nghe âm thanh, xem hình ảnh, đọc nội dung khiêu dâm, kích thích bạo lực;

+ Cưỡng ép mang thai, phá thai, lựa chọn giới tính thai nhi;

+ Cô lập, giam cầm thành viên gia đình;

- Sửa đổi quy định: “Cưỡng ép quan hệ tình dục” (Điều 2 điểm đ Luật năm 2007) thành “Cưỡng ép thực hiện hành vi quan hệ tình dục trái ý muốn của vợ hoặc chồng” (Điều 3  điểm i Luật năm 2022) để làm rõ hơn về hành vi và chủ thể của bạo lực tình dục.

Như vậy, Luật năm 2022 quy định có 16 hành vi bạo lực gia đình, tăng 07 hành vi so với Luật năm 2007.

* Thứ ba, mở rộng đối tượng bạo lực gia đình ngoài hôn nhân

Theo Luật năm 2007, hành vi bạo lực chỉ áp dụng giữa những người đang có quan hệ hôn nhân và gia đình hoặc đối với thành viên gia đình của vợ, chồng đã ly hôn hoặc nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng.

Thực tế cho thấy, Luật năm 2007 chưa bao quát hết các đối tượng bạo lực gia đình, đặc biệt là đối tượng bạo lực gia đình ngoài hôn nhân rất đa dạng chứ không chỉ áp dụng đối với các trường hợp trên. Do đó, khoản 2 Điều 3 Luật năm 2022 đã bổ sung thêm một số đối tượng cũng áp dụng các hành vi bị coi là bạo lực gia đình gồm:

“2. Hành vi quy định tại khoản 1 Điều này được thực hiện giữa người đã ly hôn; người chung sống như vợ chồng; người là cha, mẹ, con riêng, anh, chị, em của người đã ly hôn, của người chung sống như vợ chồng; người đã từng có quan hệ cha mẹ nuôi và con nuôi với nhau cũng được xác định là hành vi bạo lực gia đình theo quy định của Chính phủ”. Việc bổ sung này giúp nhận điện đầy đủ hơn các hành vi bạo lực gia đình, giải quyết tốt hơn các tranh chấp, mâu thuẫn trong phòng, chống bạo lực gia đình.

* Thứ tư, nguyên tắc phòng, chống bạo lực gia đình

Luật năm 2022 quy định 07 nguyên tắc phòng, chống bạo lực gia đình, tăng 03 nguyên tắc so với Luật 2007. Bảy nguyên tắc này thể hiện rõ quan điểm: phòng bạo lực gia đình hơn là chống, phòng là cơ bản, đi trước, chống phải cương quyết. Đặc biệt, Luật năm 2022 khẳng định trong phòng, chống bạo lực gia đình phải “lấy người bị bạo lực gia đình là trung tâm” và bổ sung nguyên tắc: 

“Trường hợp người bị bạo lực gia đình là trẻ em thì trong quá trình xử lý phải có sự tham gia của đại diện cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em hoặc người được giao làm công tác bảo vệ trẻ em. 

Thực hiện trách nhiệm nêu gương trong phòng, chống bạo lực gia đình đối với cán bộ, công chức, viên chức và người thuộc lực lượng vũ trang nhân dân” (khoản 7 Điều 4). Việc bổ sung khoản 7 Điều 4 là muốn nhấn mạnh rằng: cán bộ, công chức, viên chức và người thuộc lực lượng vũ trang nhân dân muốn thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình, góp phần vào việc hoàn thành nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị và đóng góp cho xã hội thì trước hết phải bắt đầu từ việc tu dưỡng, trau dồi rèn luyện, hoàn thiện nhân cách bản thân và chăm lo vun đắp, xây dựng tổ ấm gia đình hạnh phúc bền vững.

* Thứ năm, tháng 6 là tháng hành động quốc gia phòng, chống bạo lực gia đình

Quy định này mới được bổ sung tại Điều 7 Luật năm 2022. Theo đó, tháng 6 hàng năm được chọn để tổ chức các hoạt động nhằm thúc đẩy việc phòng, chống bạo lực gia đình và tôn vinh giá trị gia đình. Các hoạt động để tổ chức Tháng hành động quốc gia phòng, chống bạo lực gia đình sẽ do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch chủ trì, chỉ đạo, hướng dẫn.

* Thứ sáu, bổ sung nhiều quyền của người bị bạo lực gia đình

Theo Điều 5 Luật năm 2007, người bị bạo lực gia đình có 05 quyền.

Luật năm 2022 bên cạnh việc làm rõ quyền được giữ bí mật thông tin (Bao gồm: thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình) đã bổ sung thêm các quyền của người bị bạo lực gia đình, đó là:

- Được cung cấp các kỹ năng để ứng phó với bạo lực gia đình và quyền được trợ giúp xã hội.

- Được yêu cầu người bạo lực gia đình bồi thường thiệt hại về sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, tài sản và khắc phục hậu quả;

- Được thông tin về quyền, nghĩa vụ về quá trình giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên gia đình cũng như việc xử lý hành vi bạo lực gia đình.

- Khiếu nại, khởi kiện, tố cáo hành vi vi phạm phòng, chống bạo lực gia đình.

Việc bổ sung các quyền trên là nhằm bảo vệ tốt hơn sức khỏe, tính mạng của người bị bạo lực gia đình, kịp thời ngăn chặn và xử lý các hành vi bạo lực gia đình, bảo đảm đúng nguyên tắc phòng, chống bạo lực gia đình là phải “lấy người bị bạo lực gia đình là trung tâm”.

* Thứ bảy, hòa giải trong phòng, chống bạo lực gia đình

Hòa giải là một trong những giải pháp quan trọng để phòng ngừa bạo lực gia đình. Luật năm 2007 dành 03 điều luật (từ Điều 12 đến Điều 15) quy định về hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên gia đình. Luật năm 2022 kế thừa, bổ sung, sửa đổi các quy định này. Cụ thể:

- Bổ sung khái niệm hòa giải trong phòng, chống bạo lực gia đình:

“1. Hòa giải trong phòng, chống bạo lực gia đình là việc người tiến hành hòa giải hướng dẫn các bên tự nguyện giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên gia đình để không làm phát sinh, tái diễn hành vi bạo lực gia đình.

Hòa giải trong phòng, chống bạo lực gia đình không thay thế biện pháp xử lý người có hành vi bạo lực gia đình.”

Với khái niệm này đã làm rõ được tính đặc thù giữa hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên gia đình với hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp ngoài gia đình.

- Sửa đổi nguyên tắc hòa giải: Khoản 7 Điều 12 Luật năm 2007 quy định nguyên tắc: không hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp đối với vụ việc thuộc tội phạm hình sự và vụ việc thuộc hành vi vi phạm pháp luật bị xử lý hành chính. Trong khi đó, bạo lực gia đình là một vấn đề có tính đặc thù mà công tác hòa giải cần được thực hiện sau khi vụ việc đã được xử lý hành chính hay hình sự để đạt được mục tiêu cuối cùng là xây dựng gia đình hạnh phúc. Đây là một điểm bất cập cần sửa đổi. Vì vậy, Luật năm 2022 bỏ quy định này chỉ nêu chung nguyên tắc là phù hợp với quy định của pháp luật.

- Bổ sung chủ thể tiến hành hòa giải

Ngoài 03 chủ thể tiền hành hòa giải đối với vụ việc bạo lực gia đình, đó là: thành viên gia đình, dòng họ;  cơ quan, tổ chức; tổ hòa giải ở cơ sở, Luật năm 2022 còn bổ sung quy định:

“Trong trường hợp cần thiết có thể mời chức sắc tôn giáo, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng dân cư, người thân, người trong cơ quan, tổ chức của chủ thể có mâu thuẫn, tranh chấp và người được đào tạo hoặc có kinh nghiệm về công tác xã hội, tâm lý học, người có kinh nghiệm trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình tham gia hòa giải”. (Điều 18)

* Thứ tám, các địa chỉ tiếp nhận tin báo, tố giác hành vi bạo lực gia đình

Điều 18 Luật năm 2007 quy định, khi phát hện bạo lực gia đình, cá nhân, tổ chức báo tin cho các cơ quan sau đây, trừ trường hợp người phát hiện là nhân viên y tế hoặc nhân viên tư vấn phát hiện bạo lực gia đình có dấu hiệu tội phạm thì báo cho người đứng đầu để báo công an gần nhất:

- Cơ quan công an gần nhất

- Uỷ ban nhân dân cấp xã.

- Người đứng đầu cộng đồng dân cư nơi xảy ra bạo lực.

Điều 19 Luật năm 2022 quy định cụ thể các địa chỉ tiếp nhận tin báo, tố giác về bạo lực gia đình gồm:

- Ủy ban nhân dân cấp xã nơi xảy ra hành vi bạo lực gia đình;

- Cơ quan Công an, Đồn Biên phòng gần nơi xảy ra hành vi bạo lực gia đình;

- Cơ sở giáo dục nơi người bị bạo lực gia đình là người học;

- Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố, Trưởng Ban công tác Mặt trận ở khu dân cư nơi xảy ra hành vi bạo lực gia đình;

- Người đứng đầu tổ chức chính trị - xã hội cấp xã nơi xảy ra hành vi bạo lực gia đình;

- Tổng đài điện thoại quốc gia về phòng, chống bạo lực gia đình.

Luật năm 2022 còn quy định việc báo tin, tố giác bạo lực gia đình có thể thực hiện theo các hình thức: Gọi điện, nhắn tin, gửi đơn hoặc thư hoặc trực tiếp. Như vậy, Điều 19 năm 2022 quy định rất chi tiết về địa chỉ tiếp nhận tin báo, tố giác về hành vi bạo lực gia đình và các hình thức để báo tin, tố giác bạo lực gia đình. Địa chỉ tiếp nhận tin báo, tố giác về bạo lực gia đình tương đối rộng, bao quát đầy đủ một số cơ quan chức năng, tạo điều kiện cho việc thực hiện tin báo tố giác về vấn đề này được thực hiện một cách hiệu quả.

* Thứ chín, người bạo lực gia đình phải lao động công ích

Theo khoản 1 Điều 22 Luật năm 2022, người có hành vi bạo lực gia đình có thể phải tham gia phục vụ công ích: “i) Thực hiện công việc phục vụ cộng đồng”. Đây là quy định mới so với Luật năm 2007. Theo đó, thực hiện công việc phục vụ cộng đồng là một trong những biện pháp để ngăn chặn bạo lực gia đình, bảo vệ, hỗ trợ người bị bạo lực. Đây là những công việc trực tiếp phục vụ lợi ích của cộng đồng như: Trồng, chăm sóc cây xanh ở nơi công cộng; Sửa chữa, làm sạch đường làng, ngõ xóm, nhà văn hoá; Thực hiện các công việc cải thiện môi trường sống, cảnh quan của cộng đồng,v.v...Danh mục công việc trực tiếp phục vụ lợi ích của cộng đồng do Chủ tịch UBND cấp xã công nhận và quyết định, tổ chức.

Muốn có một xã hội phát triển lành mạnh, trước hết từng gia đình phải phát triển bền vững bởi gia đình là “tổ ấm” của mỗi con người. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều “tổ ấm” chưa thực sự hạnh phúc bởi vấn nạn bạo lực gia đình. Nếu bạo lực gia đình không được giải quyết kịp thời thì gây ra nhiều hệ lụy, tác động đến nhiều đối tượng trong xã hội, đe dọa đến sự phát triển bền vững của gia đình, làm xói mòn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân  tộc, làm suy yếu động lực phát triển và là rào cản đối với tiến trình phát triển bền vững của đất nước. Luật năm 2022 được ban hành đã thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc giải quyết vấn nạn bạo lực gia đình, hướng tới xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, thực sự là tổ ấm của mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội./.